Bossche Encyclopedie | Blaasbalgspeler

afb. Ronald Glaudemans, 1 september 2004

Blaasbalgspeler, ca. 1500

materiaal: kalksteen
locatie: bouwloods
inventarisnummer: i-126

De luchtboogbeelden

Schertsmuzikanten

Twee of drie van de bewaarde beelden maken duidelijk dat ook schertsmuzikanten op de bogen zijn uitgebeeld. Aan de noordkant was een figuur geplaatst die als ‘vedelspeler’ staat geregistreerd, maar die in werkelijkheid geen vedel, maar een blaasbalg bespeelt (N-III.1).¹²⁹ Hij draagt een lang geplooide rok, aan de voorzijde een kort voorschoot met een gordel en loopt op koemuilen. De hoed hangt op de rug, aan een lint om de hals van de man. De blaasbalg houdt hij met het handvat tegen zijn schouder, alsof het een vedel is. In de andere hand heeft hij een lange tang, waarmee hij de blaasbalg bespeelt, alsof er snaren op zitten. De blaasbalg diemet een tang of andere voorwerpen wordt bespeeld, komt meer voor in de laatmiddeleeuwse en renaissancistische beeldende kunst. Zo bijvoorbeeld op prenten als ‘de Mosselschelp’ die Pieter Jan van der Heyden maakte in navolging van Jheronimus Bosch. Maar ook aan kraagstenen in enkele Vlaamse kerken, worden blaasbalgen door narren en monsters bespeeld en bovendien in de ‘marginale’ kunst in geïllustreerde getijdenboeken zien we fantasiefiguren die de blaasbalg als vedel of tokkelinstrument

385

bespelen. Het etymologisch verband tussen ‘follis’, Latijn voor blaasbalg, ‘la folie’, Frans voor dwaasheid, en het engelse ‘fool’, dwaas of nar, is evident. Er is sprake van een omdraaiing van de werkelijkheid, de toeschouwer wordt voor de gek gehouden. Het spelen op schertsinstrumenten, zoals de blaasbalg, het haardrooster, maar ook de rommelpot, hoort bij de traditionele viering van halfvasten. Heel bijzonder is dat op de Sint-Jan nog een blaasbalgspeler met een tang als strijkstok is uitgebeeld, namelijk aan de zwikken (wimbergreliëfs) van de straalkapellen. Ook daar blijft de precieze betekenis van de figuur duister.

386

Noten
129.	N-III.1, bouwloods i-126; BK-NM-1247; oud plaatsnummer II. Gipsmodel i-175.

Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 385

1989

A.M. Koldeweij

De expositie in de Bouwloods, verantwoording en catalogus
De Bouwloods ('s-Hertogenbosch 1989) 68, 69

1 september 2004

Ronald Glaudemans, De 96 luchtboogfiguren op de Sint-Jan (2004) 20

Ronald Glaudemans, De luchtboogbeelden op de Sint-Jan (2015) 29

Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 385-386

A.M. Koldeweij, 'De expositie in de Bouwloods, verantwoording en catalogus' in: De Bouwloods (1989) 68, 69

Jan Mosmans, De St Janskerk te 's-Hertogenbosch (1931) 308 (afb. 207 nr. XXXVII)

C. Peeters, De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch (1985) 257 nr. N-III-1

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |